Kahramanmaraş’ta 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen depremin ardından tüm ülkede gündem yeniden deprem oldu. Deprem haritaları, fay hatları ve daha bir çok konu televizyonlarda hiç konuşulmadığı kadar konuşumaya başladı. Denizli’de de vatandaşlar Denizli’nin depremsellik riskini merak ediyor. Denizli tarihinde bir çok deprem görmüş bir coğraf üzerinde bulunuyor. Kuşkusuz tarihte bilinen ve kayıtları daha açık olan bir felaketi yaşamıştı Denizli. İşte tarihi kayıtlarla 124 yıl önce Denizli’yi yıkıma uğratan 1899 Aydın-Denizli depremi ve sonuçları.
20 Eylül 1899’da Aydın ile Denizli’yi yıkan büyük bir deprem meydana geldi. Osmanlık Devleti döneminde Aydın-Denizli depremi olarak tarihe not düşülen deprem, o dönemde Aydın-Nazilli-Sarayköy ve Denizli hattında bir çok evi yerle bir etmiştir. Kayıtlar tam net olmamakla birlikte depremin şiddetinin 6,5 ila 7,1 arasında olduğu tahmin ediliyor. 1900’lü yıllara girilmesine ramak kala meydana gelen bu depremde sorumlu fay, Büyük Menderes Grabeni’ni de oluşturan güneye eğimli, düşük açılı bir yapıydı. Grabenin kuzey sınırını temsil ediyordu. Kırılmanın yüzeyin 4–5 km altında başladığı düşünülmektedir.
Tarih boyunca Denizli’nin bulunduğu coğrafyada sık sık depremler meydana gelir ve MS 60’tan bu yana kaydedilen en az sekiz tarihsel olarak zarar verici olduğu ifade ediliyor.
Yaşanan deprem en büyük tahribatı Sultanhisar, Atca, Nazilli, Kuyucak, Sarayköy, Denizli ve Karacasu kentleri yaşadı. Aydın’da 350’si olmak üzere toplam 12.932 ev yıkıldı; Köşk, Sultanhisar, Atça ve Nazilli’de 2.052 Kuyucak ve Ortakçı’da 2.931 ve Sarayköy’de 720. Ayrıca 8.756 kişi daha hasar gördü. Deprem ve artçı etkileri 1.117 ila 1.470 kişiyi öldürdü ve 80.000–100.000 kişiyi evsiz bıraktı.
Ulaşılan kaynaklarda Denizli’deki tüm evlerin tahminen yüzde 55’i yerle bir oldu. Nazilli’nin eski kısmı tamamen yıkıldı. Şehrin daha yeni kesiminde, ev stokunun yarısı bir yangınla daha da kötüleşen harabeye döndü.
Yangınlar, şoktan kurtulanlar da dahil olmak üzere Sarayköy’deki evleri de yok etti. Aydın’da yüzlerce ev ve bir caminin minareleri çöktü. Bir fabrika bacası, bazı kiliseler ve sinagoglar da devrildi. Aydın’dan Çal ve Denizli’ye uzanan demiryolu hattında, hafriyatın bir kısmı çökerek rayların 2 metre havada asılı kalmasına neden oldu.
Sarayköy yakınlarında bulunan üç beldede demiryolu köprüleri hasar gördü. Kuyucak ve Gencelli’nin doğusunda telekomünikasyon direklerinin çöktüğü bildirildi. Heyelanlar terk edilmiş bir kasabayı gömdü ve iki kasabaya daha zarar verdiği kaydedildi.
Felaket haberi İstanbul’daki Osmanlı Devleti hükümetine ulaştı ve bir kriz yönetimi kuruldu. İstanbul ve İzmir’de çeşitli dini ve etnik gruplar tarafından çok sayıda yardım kampanyası başlatıldı. Hasar gören telekomünikasyon sistemleri depremden sonraki ilk günlerde yardım dağıtımını aksattı. Aydın, İstanbul ve İzmir’deki resmi kurumlar da işin içine girince yardım dağıtımı son derece düzensizdi ama sorunsuz devam ediyordu. Osmanlı hükümeti 5.598 evin inşasına yardım etti ve 11.975 evin onarımını yaptığı kayıtlardaki yerini aldı.
Kaynak: Wikipedia English, DergiPark, AydınDenge, Dokuz Eylül Üniversitesi
Hazırlayan: Serkan ÖZKURT
